Rozwój mowy dziecka – kiedy udać się do logopedy?

Mowa jest bardzo ważnym elementem naszego życia. To dzięki niej jesteśmy w stanie wyrażać swoje emocje, uczucia, dzielić się swoimi doświadczeniami, uczyć się. Dlatego bardzo istotne jest dbanie o jej prawidłowy rozwój. Często nieświadomi rodzice starają się „przeczekać” problemy związane z mową u swoich dzieci nie zdając sobie sprawy z tego, że przeważnie problemy te nie miną same, a im dłużej zwleka się z udaniem się do logopedy po pomoc tym trudniej jest je wyeliminować. Należy pamiętać, że czasami warto umówić się do specjalisty na wizytę tylko po to, aby usłyszeć, że nie ma żadnego problemu, że wszystko jest w porządku niż zbagatelizować problem. Im wcześniej rozpoczęta terapia logopedyczna tym szybsze i efektywniejsze efekty!

Wiadomo jednak, że np. dwulatek nie będzie się posługiwał mową jak osoba dorosła. W mowie każdego dziecka można wyróżnić pewne etapy w jej rozwoju i warto się z nimi zapoznać aby wiedzieć czy dziecko potrzebuje pomocy czy wszystko rozwija się prawidłowo. Należy również mieć na uwadze, że dla poszczególnych etapów rozwoju mowy podany jest orientacyjny wiek dzieci (+/- 2 miesiące).

1. Okres melodii – 0-1 rok życia

Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, po którym można rozpoznać jego potrzeby.

Około 7-8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę, doskonale rozróżnia melodię mowy, tzn. na podniesiony tom reaguje płaczem, a na mowę cichą, pieszczotliwą reaguje uśmiechem, jest zadowolone.
Około 10 miesiąca życia pojawiają się echolalie. W okresie tym dziecko zaczyna przejawiać tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów. Dziecko zaczyna kojarzyć wielokrotnie powtarzane dźwięki ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu.
Około 12 miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co do niego mówimy, reaguje na swoje imię, jest w stanie zrozumieć więcej niż samo potrafi powiedzieć. Pojawiają się pierwsze wyrazy wypowiadane ze zrozumieniem.

1. Okres wyrazu – 1-2 rok życia

Szybki  rozwój ruchowy dziecka w tym czasie pozwala na intensywne poznawanie otaczającego świata, nazywanie interesujących go przedmiotów i odkrywanie ich cech. Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć (mówimy wtedy o słowniku biernym). W okresie tym obok istniejących już samogłosek w mowie dziecka doskonali się artykulacja spółgłosek: m., p, b, t, d, n, k, ś, ć czasem ź, dź. Pozostałe głoski zastępowane są łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji.
Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś – mi, daj – da, jeszcze – esce, zobacz – ać, kwiaty – katy, pomidor – midol).

• Okres zdania – 2-3 rok życia

Mowa stopniowo ulega doskonaleniu. Dziecko powinno wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek w tym okresie pojawiają się s, z, c, dz wcześniej zastępowane przez ś, ż, ć, dź, jednak dziecko ma dalej trudności ,gdyż narządy mowne nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi. Samogłoski mogą być wymawiane niewłaściwie. W sumie jednak mowa jest już zrozumiała nie tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić zdaniami dwu-,  trzywyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe. Słuch fonematyczny jest na tyle wyrobiony, że dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć , choć samo nie potrafi jej prawidłowo wypowiedzieć.

1. Okres swoistej mowy dziecięcej – 3-7 rok życia

Dziecko zaczyna już odróżniać głoski: s z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Omawiany okres pokrywa się z pobytem dziecka w przedszkolu. Wymowę dziecka wstępującego do przedszkola charakteryzuje już duża umiejętność odtwarzania wszelkich elementów słowa.
Dziecko trzyletnie potrafi się już porozumieć z dorosłymi, chociaż mowa jego nie jest ukształtowana pod względem dźwiękowym. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski tak ustne, jak i nosowe chociaż w wymowie jego mogą występować odstępstwa np. zamiana samogłosek : a-o, e-a, i-y. Jest to związane z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinno również wymawiać spółgłoski :
– wargowe: twarde i zmiękczone:  m, m’, b, b’, p, p’
– wargowo- zębowe : twarde i zmiękczone :  f, f’, w, w’
– środkowojęzykowe: ś, ż, ć, dź, ń, k’, g’, h’
– tylnojęzykowe: k, g, h
– przedniojęzykowo- zębowe: t, d, n
– przedniojęzykowo- dziąsłowe : l, l‘
– półsamogłoski: ł, j

W tym wieku mogą się już pojawiać głoski przedniojęzykowo- zębowe: s, z. c. dz, a czasem przedniojęzykowo- dziąsłowe: sz, ż , cz, dż.
Chociaż dużo głosek dziecko umie już wypowiedzieć poprawnie w izolacji i pod dyktando, jednak w mowie spontanicznej są one zamieniane na łatwiejszą pod względem artykulacyjnym.
Mowę dziecka 3- letniego cechuje:
-zmiękczanie głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż
– /r/ może być wymawiane jak – j lub l.
– zamiast f występuje h i odwrotnie
– grupy spółgłoskowe są upraszczane tak w nagłosie, jak i w śródgłosie wyrazu, brak wyraźnych końcówek w wyrazach.
Mowa dziecka 4- letniego będzie się już różniła pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz; dziecko nie powinno już wymawiać ich jak ś, ź, ć, dź . Pojawia się głoska r , choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż, cz, dż zastępowane są przez s, z, c, dz / seplenienie fizjologiczne /. Grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane.
Mowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż , które się pojawiły w 4 r.ż. zaczynają się ustalać.Dziecko potrafi poprawnie je powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być wymawiane jak s, z, c, dz.
Głoska r powinna być już wymawiana. Grupy spółgłoskowe jeszcze są upraszczane, zarówno w nagłosie wyrazu, jak i śródgłosie.

Do logopedy warto przyjść jeśli:

• Dziecko nie chce mówić w ogóle;
• Mamy wrażenie, że dziecko nas nie słyszy, nie reaguje na imię;
• Dziecko unika kontaktu wzrokowego;
• Mowa dziecka jest nieadekwatna do wieku (np. dziecko ma 3 lata, a jego mowa odpowiada mowie dziecka rocznego);
• Kiedy mowa jest niewyraźna lub niepłynna,
• Kiedy u dziecka zauważyłaś/łeś nieprawidłowe wymawianie poszczególnych głosek;
• Kiedy dziecko pomija pewne głoski,
• Kiedy dziecko słabo się komunikuje z otoczeniem,
• Kiedy dziecko nie reaguje na dźwięki, muzykę, polecenia,
• Kiedy cokolwiek niepokoi Cię w rozwoju mowy Twojego dziecka,

Autor – mgr Małgorzata Zalewska